BÀI THỰC HÀNH SIÊU ÂM TIM: ĐO PHÂN SUẤT TỐNG MÁU

ĐÁNH GIÁ CHỨC NĂNG TÂM THU THẤT TRÁI

BSCKI. Trần Thanh Tuấn

I. Giới thiệu

Tim là trung tâm của hệ tuần hoàn. Tim trái có vai trò nhận máu giàu oxy từ phổi và cung cấp máu cho các hoạt động chuyển hóa của cơ thể. Để làm được việc này tim cần giãn ra để nhận máu về ( chức năng tâm trương) và co bóp để tống máu đi ( chức năng tâm thu). Trong bài viết này sẽ nói về đánh giá chức năng co bóp cơ tim.

Trong thời kỳ tâm trương máu đổ về tim làm thể tích thất trái to ra và lớn nhất vào cuối thời kỳ tâm trương. Khi van hai lá đóng lại và thất bắt đầu co bóp, điều này làm cho thể tích lòng thất trái giảm dần và áp lực trong lòng thất trái tăng lên. Khi áp lực trong lòng thất trái cao hơn áp lực động mạch chủ thì van động mạch chủ mở ra và máu được tống ra ngoài, lúc này áp lực lòng thất trái giảm xuống và thể tích lòng thất trái là nhỏ nhất. Như vậy lực co bóp của thành tim sẽ làm thay đổi thể tích thất trái từ thì tâm trương sang thì tâm thu. Sự thay đổi kích thước thành tim theo thì của tim được gọi là phân suất co rút (FS) và sự thay đổi thể tích buồng theo thì của tim được gọi là phân suất tống máu (EF).

Đánh giá chức năng co bóp cơ tim dựa vào phân suất tống máu và phân suất co rút.

II. Phân suất co rút

Phân suất co rút là tỉ lệ % về sự thay đổi kích thước thành cơ tim ở thì tâm trương so với thì tâm thu. Ở người bình thường với tim co bóp tốt thì phân suất co rút > 35%, riêng với vách liên thất, phân suất co rút > 25%.

Cách tính

Được tính dựa trên kích thước thành tim thì tâm thu (Ls) và thì tâm trương ( Ld)

Công thức FS = (Ls - Ld)/ Ls

+ Đối với vách liên thất (IVS%) : bình thường > 25%

+ Đối với thành sau thất trái (LVPW%): bình thường > 35%

Phân suất co rút của vách (IVS%) là 31.5%, phân suất co rút của thành sau (LVPW%) là 43.8%, phân suất co rút của toàn bộ thất trái FS là 34.7%

III. Phân suất tống máu

Là lượng máu được tim tống ra trong thời kỳ tâm thu. Được ước tính dựa vào tỉ lệ % sự thay đổi thể tích buồng thất trong thời kỳ tâm thu so với thời kỳ tâm trương.

Nguyên tắc

Dựa trên thể tích tâm thu thất trái và thể tích tâm trương thất trái

EF = ( LVd - LVs) / LVd

Thể tích thất trái có thể tính toán dựa trên kích thước lòng thất trái trong thời kỳ tâm thu (LVds) và thời kỳ tâm trương ( LVdd) hoặc thể tích lòng thất trái trong thời kỳ tâm thu và tâm trương.
Các phương pháp

1. Phương pháp Teicholz

+ Đo kích thước lòng thất trái thì tâm thu và kích thước lòng thất thì tâm thu trên mặt cắt cạnh ức trục dài hoặc cạnh ức ngang cột cơ.
Công thức tính thể tích thất trái theo phương pháp Teicholz 

Phương pháp này sẽ phản ánh chính xác chức năng tâm thu thất trái khi các vùng trong thất trái đều co bóp như nhau, không có vùng bị rối loạn. Khi đó việc khảo sát tại một vị trí sẽ đại diện cho toàn bộ chức năng thất trái.
Kỹ thuật đo
Mặt cắt cạnh ức trục dài, thước M-mode đặt với vách liên thất một góc 80 - 90 độ.Thước M-mode phía sau mép van hai lá khoảng 1 cm. Trên cửa sổ M-mode đo kích thước lòng thất trái thì tâm thu và kích thước lòng thất trái thì tâm thu.

+ Bề dày vách liên thất được lấy từ bờ trên vách liên thất đến lòng trên thất trái 

+ Đường kích lòng thất trái được lấy từ lòng trên thất trái đến lòng dưới thất trái

+ Bề dày thành sau thất trái được lấy từ lòng dưới thất trái đến thành dưới thất trái

M-mode trên mặt cắt cạnh ức trục dài

Phân suất tống máu là 63,7%

Mặt cắt ngang cột cơ, thước M-mode đặt vuông góc với thành trước thất trái. Kỹ thuật này có sai số là thất trái có thể lớn hơn so với bình thường.

Mặt phẳng ngang cột cơ.

M-mode ngang cột cơ

Phân suất tống máu là 66%

Một số trường hợp thành ngực dày hoặc trên thành ngực không có mặt cắt chuẩn thì có thể dùng mặt cắt dưới sườn để đánh giá chức năng co bóp của thất trái.

Một số lưu ý khi thực hiện khảo sát thất trái bằng phương pháp Teicholz. 

- Đo bề dày thành tim sai hoặc kích thước lòng thất trái sai do lấy vào vị trí của dây chằng. Trong trường hợp bề dày thành thất sẽ lớn hơn so với bình thường và đường kính lòng thất trái sẽ nhỏ hơn so với bình thường.

Vị trí của các dây chằng lá trước và dây chằng lá sau van hai lá

Vị trí đúng trong khảo sát các cấu trúc thất trái

Lấy vị trí sai trong khảo sát các cấu trúc thất trái, thành tim sẽ dày hơn so với bình thường

- Thước Mode để cắt ngang van hai lá, tại vị trí này phân suất tống máu thường thấp hơn so với bình thường ( vùng giảm động sinh lý gần sát vòng van hai lá).

Đo phân suất tống máu với thước M-mode sát van cắt ngang van hai lá

2. Phương pháp Simpson

Đo thể tích toàn bộ thất trái. Phương pháp này phản ánh chính xác chức năng toàn bộ thất trái. Nhược điểm của phương pháp này là các điểm khảo sát có thể được đặt không chính xác và dẫn đến sai số.

Nguyên lý của phương pháp Simpson là chia thể tích lòng thất trái ra khoảng 20 phần, tính diện tích tâm thu và tâm trương mỗi phần để ra được thể tích tâm thu và thể tích tâm trương toàn bộ thất trái.

Mặt cắt dùng để khảo sát là mặt cắt 4 buồng (A4C) và mặt cắt 2 buồng (A2C). Mỗi mặt cắt đều tính toán được phân suất tống máu. Phối hợp cả 2 mặt phẳng được gọi là Simpson 2 mặt phẳng (Bi-plan).

Kỹ thuật

- Mắc điện tâm đồ, khảo sát điện tim cùng lúc với đo ECG

- Mặt cắt 4 buồng đo thể tích thất trái thì tâm thu và thể tích thất trái thì tâm trương. Tâm thu được xác định là cuối sóng T và tâm trương được xác định là đỉnh sóng R.

Đo phân suất tống máu bằng phương pháp Simpson trên mặt cắt 4 buồng từ mỏm

- Mặt cắt 2 buồng đo thể tích thất trái thì tâm thu và thể tích thất trái thì tâm trương.

Đo phân suất tống máu bằng phương pháp Simpson trên mặt cất 2 buồng từ mỏm

IV. Các bước thực hiện

- Mặt cắt cạnh ức trục dài, cửa sổ M-mode đo các thông số

- Mặt cắt cạnh ức ngang cột cơ, cửa sổ M-mode đo các thông số.

- Mặt cắt bốn buồng từ mỏm, chế độ 2 cửa sổ. Một cửa sổ buồng thất trái thì tâm trương. Một cửa sổ buồng thất trái thì tâm thu. Đo thể tích tâm trương và thể tích tâm thu.

- Mặt cắt hai buồng từ mỏm, chế độ 2 cửa sổ. Một cửa sổ buồng thất trái thì tâm trương. Một cửa sổ buồng thất trái thì tâm thu. Đo thể tích tâm trương và thể tích tâm thu.